معماری روستای پالنگان
روستای پالنگان یکی از دیدنی‌ترین روستاهای استان کردستان است که مردمان محلی به آن پلنگان نیز می‌گویند. پالنگان با معماری شگفت‌انگیز پلکانی و طبیعتی زیبا و بکر در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است و لقب‌های «بهشت گمشده» و «ماسوله کردستان» دارد. روستای پالنگان از توابع کامیاران در استان کردستان نمونه ارزشمندی از روستاهای پلکانی ایران است.
روستای پالنگان یکی از جاهای دیدنی کامیاران از شهرستان‌های استان کردستان است که در مرز این استان و کرمانشاه و در ابتدای منطقه اورامان یا هورامان قرار دارد. فاصله کامیاران تا سنندج ۷۰ کیلومتر و فاصله پالنگان تا کامیاران ۵۷ کیلومتر است.
روستای دیدنی و حیرت‌انگیز پالنگان با طبیعت زیبا و تماشایی در منطقه‌ای کوهستانی و در دامنه‌ی ارتفاعات شاهو جای گرفته است. جنوب غربی این روستا را کوه‌های کل و سرلو و جنوب شرقی آن را گردنه زمان گريوه احاطه کرده است که پالنگان همچون نگینی در میان می‌درخشد. ارتفاع این روستا از ارتفاع آن از سطح دريا در حدود ۱۰۲۰ متر است و با اقليمی معتدل و خشک دارد که در فصل‌های بهار و تابستان با آب و هوايی معتدل و مطبوع میزبان گردشگران زیادی است. البته در پاییز و زمستان نیز با وجود سردی هوا زیبایی و جلوه خاص خود را دارد.
مسیر دسترسی پالنگان
بهتر است بدانید که روستای پالنگان از طريق شهرهای مختلف دسترسی دارد. شما می‌توانید کامياران، پاوه، سروآباد و سنندج این روستای تماشایی بروید و در ضمن نگران جاده نباشید چراکه تمامي جادههاي منتهی به پالنگان از این شهرها آسفالت است. اما مسیرتان را با توجه با اینکه از کدام مبدا حرکت کردید می‌توانید انتخاب کنید.
اگر از تهران یا شهرهای مرکزی ایران راهی می‌شوید، کرمانشاه گزینه‌ی مناسب‌تری برایتان خواهد بود زیرا تمام این مسیر آزادراه و دارای ترافیک روان است. هر مسیری را که انتخاب کنید مقصد بعدی شما کامیاران خواهد بود. کامیاران در میانه راه سنندج به کرمانشاه قرار دارد. باید از کامیاران وارد جاده روستای «توبره ریز» شوید و بعد جاده را مستقیم ادامه دهید تا تابلوی سبز رنگ روستای پالنگان را ببینید. در طول راه نیز از روستاهای ماویان، گشکی، گازرخانی، بزوش، کاشتر و یوزیدر عبور خواهید کرد که می‌توانید از این روستاها نیز دیدن کنید.
معنی پالنگان چیست؟
قطعا با شنیدن نام پالنگان اولین چیزی که به ذهنتان می‌رسد پلنگ است؛ بله درست حدس زدید! چراکه نام این روستا با پلنگ ارتباط دارد. گفته می‌شود که در گذشته در کوه‌های این منطقه پلنگ زندگی می‌کرده است و به همین علت مردمان محلی به آن «پلنگان» می‌گویند که به «پالنگان» بیشتر شناخته می‌شود. «پال» در زبان کردی به معنی تکیه گاه است.
آشنایی با روستای پالنگان
برای رسیدن به روستای پالنگان جاده‌ای با صفا به‌همراه مناظر خیره‌کننده را طی خواهید کرد. در انتهای این مسیر در میان کوه‌ها و در دل دره‌ای به نام تنگی ور تا تنگیور، پالنگان منتظر شما است. جایی که با دیدنش لحظاتی حیرت زده خواهید شد و غرق تماشایی معماری چشم‌نواز و طبیعت زیبا و دل‌انگیزش می‌شوید. هنگامی که از جاده خاکی و فرعی وارد پالنگان می‌شوید با منظره‌ای بی‌نظیر از درختان بلوط و زمین‌های کشاورزی روبه‌رو می‌شوید و احساس می‌کنید وارد دنیای دیگری می‌شوید به همین علت این جاده خاکی به دورازه ورود به بهشت پنهان معروف شده است. روی تابلوهای ورودی نیز خواهید دید که نوشته شده است:
به بهشت گمشده کردستان خوش آمدید!
حقیقتاً پالنگان با شگفتی‌هایش همچون بهشتی در قلب کردستان است. روستایی پلکانی با مردمان مهربان و کُرد که صمیمانه در خانه‌ی سنگی در کنار یکدیگر و در دو سوی دره تنگیور زندگی می‌کنند. در این روستا خبری از خانه‌ها چند طبقه و ساختمان‌های بلند نیست، بلکه تا چشم کار می‌کند خانه‌هایی را در دو طرف سوی دره و در دامنه شرقی و غربی آن می‌بینید که هر چند به‌ظاهر چند طبقه می‌آیند اما در واقع بین همه اهالی مشترک هستند؛ به‌گونه‌ای که سقف خانه‌ای، حیاط خانه همسایه است و در همین ایوان‌ها و حیاط‌ها خواهید دید که زنان و دختران با لباس‌های محلی و رنگارنگ خود، بعد از خستگی کار روزانه، بساط عصرانه را برپا کرده‌اند و در حال گپ و گفت‌وگو با دیگر زنان همسایه‌اند.
مردمان پالنگان روی شیب ملایم خانه‌های خود را با آنچه در محیط زندگی‌شان یافت می‌شود مثل سنگ، چوب و گل و بدون به کار بردن ملاط که به‌صورت خشکه چین روی هم قرار می‌گیرند، برپا و نمای آن‌ها را با گل اندود کرده‌اند، هرچند امروزه از مصالح جدید نیز استفاده می‌کنند. کوچه پس‌کوچه‌های روستا را نیز باریک و طولانی ساخته‌اند؛ شاید برای اینکه وقتی در این کوچه‌ها به هم می‌‌رسند زمان بیشتری کنار هم باشند و باهم حرف بزنند.
قدمت پالنگان
بدون شک روستایی با چنین معماری خارق‌العاده‌ای و مردمانی اصیل و با فرهنگ قدمت بالایی نیز دارد. وجود قلعه تاریخی، پل‌های قدیمی از دوره‌های مختلف نیز این مطلب را تأیید می‌کند. احتمال می‌رود هسته اولیه این روستا به دوران اسلامی و زمان سامانیان برسد. روزگاری این روستای خوش آب‌وهوا مقر حکومت بنی اردلان که از حاکمان محلی کردستان و پیش آز آن نیز محل فرمانروایی امرای کلهر بوده است.
آداب و رسوم پالنگان
مردمان روستای پالنگان مردمان کرد و سنی مذهب هستند که با گویش اورامی صحبت می‌کنند و مانند ساير ايرانيان مسلمان در اعيادی دينی عيد فطر، عيد قربان و ميلاد پيامبر اکرم با برگزاری جشن به شادمانی میپردازند و مانند سایر هم‌وطنان کرد مراسم‌های خاص خود دارند.
نوروز کردی: یکی از آیین‌ها و مراسم‌های روستای پالنگان نوروز کردی است. بهار زودتر از جاهای دیگر به پالنگان می‌رسد و چون گیاهان پالنگان نسبت به سایر نقاط سردسیر کردستان زودتر رشد می‌کنند، این جشن در هفته اول اسفندماه برگزار می‌شود. این مراسم در منطقه اورامان با مرکزیت پالنگان برگزار می‌شود. روشن کردن آتش، رقص کردی و پخش شیرینی و کلوچه سنتی از جمله کارهایی است که در این آیین انجام می‌دهند.
استقبال از بهار در پالنگان و برپایی جشن این‌گونه است که کوچک‌ترها از دو روز قبل مشغول جمع‌آوری هیزم می‌شوند. روز جشن زنان و مردان با لباس‌های محلی و کردی مشعل به دست به زیر پل می‌روند و بعد از شنیدن شلیک تیر، هیزم‌هایی را که در پنج نقطه روستا گذاشته‌اند روشن می‌کنند. بعد از تیر دوم مردم مشعل‌های‌شان را آتش می‌زنند و با شلیک سوم از روستا بالا می‌روند و روی سقف خانه‌ها می‌ایستند. سپس روی خانه‌ها یا لب رود تنگیور، کنار بزرگ‌ترین آتش شروع به رقص کردی می‌کنند. این مراسم تماشایی فرصت و زمانی مناسب برای سفر به پالنگان است که در کنار دیدن آیین کهن و رقص زیبای کردی با مردمان خون‌گرم پالنگان و آداب و روسوم آن‌ها آشنا می‌شوید.
بازی‌های محلی: در روستای پالنگان انواع ورزشها و بازی‌های محلی متداول است. مردان روستا اغلب در سوارکاری مهارت دارند. گرزبازی، قل قلان و چاک چاک از ديگر بازی‌های رايج در روستاست.
موسيقی محلی: کردی از غنا و شور و حال خاصی برخوردار است و انواع آهنگهای شاد و يا حزين آن در مراسم مختلف، نواخته ميشود. انواع موسيقی کردی سياه چمانه؛ چپله و گريان آواها و آهنگهای رايج در روستا است. برخي رقصهای گروهی به نام هلپركی با همراهی زنان و مردان فاميل که دست در دست هم داده‌اند، از جمله مراسم محلی است که به‌خصوص در عروسی‌ها متداول است.
کوچ عشایر: تماشای آهنگ کوچ عشایر یکی از زیباترین صحنه‌ها است. آب‌وهوای بهاری و معتدل، مردمان عشایر را در این فصل به این سمت می‌کشاند. در هنگام کوچ عشایری مراسم‌های سنتی جذابی مانند موسیقی گریان، چپله و سیاچمانه اجرا می‌شود که در میان گردشگران از محبوبیت زیادی برخوردار هستند.
غذاهای محلی پالنگان
برای کسانی که اهل شکم‌گردی و امتحان کردن خوراکی‌ها و غذاهای محلی هستند، پالنگان یکی از بهترین جاها است به‌ویژه به خاطر ماهی کبابی‌های لذیذ و خوشمزه‌اش. در ابتدای روستا و قبل از رسیدن به داخل پالنگان و همچنین در راستای رودخانه، غرفه‌های می‌بینید که در بالای آن‌ها حوضچه‌های پرورش ماهی قزل آلا وجود دارد. در اینجا شما می‌توانید این ماهی کبابی عالی را سفارش دهید. ماهی کباب‌ها را به این‌گونه‌ای می‌پزند که بعد از آن‌ها را از آب گرفتند از وسط باز می‌کنند و بعد در کباب‌پزهایی توری و به شکل ماهی روی منقلی بزرگ قرار می‌کنند و آبلیموی رقیقی که با زردچوبه مخلوط شده است روی آن می‌ریزند که هم سبب شود ماهی نسوزد و هم طعمی بسیار خوب به آن می‌دهد، آماده شدن این غذا نیم ساعت زمان می‌برد. ماهی را بین نان‌های نازک محلی قرار می‌دهند.
آش دوغ دوينه، شلمين، پرپوله، ولوشه، غازينه و انواع غذاهای گياهی نیز از متداولترين غذاهای محلی در روستای پالنگان هستند.
سوغات پالنگان
ساکنان پالنگان به کشاوزی، دامداری، صنايع‌دستی و شيلات مشغول هستند. در غرب این روستا می‌توانید باغ‌های میوه را ببیند که خود از دیدنی‌های پالنگان است. گندم، جو، میوه‌هایی چون انار، هلو، زردآلو، انجیر و انواع لبنيات مثل دوغ و کشک مهمترين محصولات این روستا است و البته ماهی تازه و عسل طبیعی و خوشمزه‌ای که در سفر به پالنگان می‌توانید از اهالی آن را خریداری کنید.
صنایع‌دستی این روستا را نیز فراموش نکنید که حاصل هنرنمایی زنان خوش ذوق پالنگان است. گيوهبافی، جاجيم بافی و موج‌بافی از صنایع‌دستی پالنگانی‌ها است. اما موج و موج‌بافی چست؟ موج يا رختخواب پيچ، بيشتر در مناطق روستايی و در ماههای سرد سال به‌عنوان روانداز کاربرد دارد. ماده اوليه آن پشم است و با نقوش و طرحهای متنوع بافته می‌شود.
پوشش گیاهی پالنگان
طبیعت بی‌نظیر و کوهستانی روستای پالنگان با آب‌وهوای مطبوعی که دارد بستری مناسب برای رویش گیاهان متتوع از جمله گیاهان دارویی است. انواع گياهان مثل گل گاوزبان، خاکشير، گل ختمی، گل بابونه و کاسني و انواع درختان بلوط، کيکم، ارژن و بنه پوشش گیاهی پالنگان را تشکیل می‌دهند. در اطراف روستا مراتعی سرسبز وجود دارد که امکان چرای دام و دامداری را فراهم کرده است.
اکنون که با روستای پالنگان و مردمان مهربان و مهمان‌نواز آن آشنا شدید به سراغ جاذبه‌های این روستا می‌رویم. در پلنگان به غیر از معماری بی‌نظیرش جاهای دیدنی دیگری نیز وجود دارد و طبیعت زیبا و سرسبز آن یکی از بهترین مکان‌های برای گشت‌وگذار است.
جاهای دیدنی پالنگان
چشمه‌ها پالنگان
پالنگان علاوه بر معماری اصیل از طبیعتی سرسبز و دل‌نواز نیز برخوردار است. چشمه‌ها جلوه‌ای از زیبایی‌های پالنگان است. در این روستا بیش از ۲۰ چشمه وجود دارد که هشت چشمه دائمی و بقیه فصلی هستند و چشمه‌های سيد علاالدين، خاتون و شيته كه در باغ شيخ عمر قرار گرفته‌اند. از جمله آن‌ها است. چشمه‌های پالنگان به داخل رودخانه‌های سیروان و تنگی ور می‌ریزند و بسیار گوارا و خوش طعم بوده و دارای املاح معدنی‌اند و بسیار مفید. در ۱۰ كيلومتری شمال غربی پالنگان و در دامنه كوههای روستای گواز، چشمه‌های آب معدنی وجود دارد، رنگ آب خروجی چشمه شيری رنگ است كه نشان‌دهنده وجود مواد آهنی و گوگردی است. آبهای گوگردی برای نوشيدن و برطرف كردن برخی بيماری‌های پوستی، بيماری‌های مجاری تنفسی، رماتيسمی و بيماری‌های جلدی مفيد هستند.
آبشارهای پالنگان
ریزش و جریان آب چشمه‌های در جای‌جای پالنگان آبشارهای خروشانی را ایجاد کرده‌اند که یکی از زیباترین آن‌ها را در باغ شیخ عمر و در میان انبوه درختان می‌توانید ببینید. برای رسیدن به آبشارهای پالنگان باید مسیر کنار رودخانه را به‌سمت بالا ادامه دهید. پس از حدود نیم ساعت پیاده‌روی به سرچشمه آبشارهای پالنگان می‌رسید.
رودخانه های پالنگان
در پالنگان رودخانه سیروان در شمال و رودخانه تنگی ور که شاخه‌ای از سیروان است در میان روستا جریان دارند. رودخانه سيروان مهم‌ترین رود کردستان است که از به هم پيوستن تمامی رودهای بخش جنوبی غربی، غرب و مرکز استان، مانند رودخانه‌های قشلاق، گاو رود و گردلان، ایجاد شده است. اطراف اين رودخانه، بسيار زيبا و محل زندگی انواع پرندگان و ماهيان است و فضایی مناسب و دلنشین برای گذران لحظاتی به‌یادماندنی در پالنگان است.
قلعه پالنگان
یکی از دیدنی‌های روستای پالنگان قلعه تاریخی آن است که در ۸۰۰ متری جنوب شرقی روستا و در نزدیکی در نزديکی چشمه‌های شيخ علاالدين، شيخ خاتون و شيخ عمر بر بلندای کوه جای دارد. این قلعه محل فرمانروایی امرای کلهر بوده که بعدها به تصرف خاندان اردلان در می‌آید. این قلعه بیش از ۴۷۰ سال مرکز حکومت بنی اردلان بوده است. قدمت این قلعه که از آثار ملی نیز به شمار می‌رود به‌طور دقیق مشخص نیست ولی گفته می‌شود تا قرن ۱۰ هجری قمری همچنان مورد استفاده قرار داشته است. از این مکان بناهایی چون دروازه، پل و فضاهای دیگر باقی مانده است.
قبرستان پالنگان
از دیگر جاذبه‌های این روستا قبرستان آن است و دارای یک قبرستان بسیار قدیمی است که تعدادی سنگ قبر با خط کوفی مربوط به قرن‌های هفتم یا هشتم هجری در آن وجود دارد. در این مکان می‌توانید سنگ قبرهای ایستاده را نیز ببنید.
پل های تاريخی رودخانه تنگی ور
روی رودخانه تنگی ور پل‌های متعددی برای رفت‌وآمد اهالی وجود دارد. گذر از این پل‌ها در حالی رود از زیر آن با خروش در جریان است و تماشای مناظر اطراف حس و حال فوق‌العاده‌ای دارد.
مجتمع شيلات پرورش ماهی
پالنگان، بزرگ‌ترین مجتمع پرورش ماهیان سردابی کردستان را در خود جای داده است.
اين روستا محل مناسبی برای پرورش ماهی است و مجتمع شيلات پالنگان از جمله جاذبه‌های روستا به حساب می‌آيد. این مجتمع بزرگ‌ترین مجتمع پرورش ماهیان سردابی استان کردستان است. از آن جایی که ماهیان این روستا ارزان قیمت هستند، بسیاری از مسافران حتماٌ از ماهی‌های پالنگان خریداری می‌کنند و مزه تازه و خوش طعم آن را امتحان می‌کنند.
اقامت در پالنگان
چشم‌اندازهای تماشایی به‌همراه طبیعت خاص و بکر پالنگان شما را وسوسه می‌کند تا شب را در این روستا سپری کنید و بهترین راه برپا کردن چادر است. همچنین می‌توانید از اهالی روستا سراغ خانه‌های اجاره‌ای باشید که در اختیار گردشگران قرار می‌دهند. اگر قصد ندارید شب را در این روستا سپری کنید می‌توانید پس از رسیدن به روستا، سراغ باغ‌های محی الدین یا شیخ عمر را بگیرید. این باغ‌ها با پرداخت مبلغی تا غروب آفتاب میزبان شما خواهند بود. علاوه بر این در اغلب باغ‌ها و پارکینگ‌های روستا امکان برپایی چادر وجود دارد.
بهترین زمان دیدن پالنگان
فصل‌های بهار و تابستان بهترین زمان رفتن به پالنگان و تماشای طبیعت زیبای آن است. در این هنگامه همه چی دست در دست هم داده‌اند تا با دیدنشان محو زیبایی‌ها و مناظر چشم‌نواز شوید. دشت گل‌های لاله در نزدیکی پالنگان، آبشارهای خروشان، رودهای پر آب، زمین‌ها و باغ‌های سرسبز میزبان شما در سفر به پالنگان هستند.
البته پالنگان در زمستان نیز جلوه خاص خود را دارد که اگر اهل سفرهای سخت و تحمل سرما هستید دیدن این روستا را را نیز در پاییز و زمستان هم تجربه کنید.
روستای پلکانی چیست؟
سبک‌های معماری متنوعی در ایران وجود دارد که از دیرباز شاهد خودنمایی آن‌ها هستیم. برخی از این نوع معماری‌ها ریشه در فرهنگ و باور مردم بومی منطقه دارد و می‌توان به‌نوعی، طرز رفتار مردم همان منطقه را با دیدن آن‌ها متوجه شد. روستاهای پلکانی یک نوع از این معماری‌ها به شمار می‌رود که نشانگر صمیمیت و سادگی بین خانواده‌های روستایی است. این نوع بناهای پلکانی میراثی از گذشتگان ایران زمین هستند که در کمتر جایی از جهان یافت می‌شوند. احتمالاً برای خیلی از شما ماسوله شناخته شده‌ترین روستای پلکانی باشد، اما خوشبختانه ماسوله تنها روستایی نیست که چنین میراث گران‌بهایی را برای ما به جا گذاشته است.
هورامان، سرزمین روستاهای پلکانی واقع در شهرستان سروآباد کردستان است. زاگرس باشکوه برای مردم این خطه شرایطی را پدید آورده است که تنها راه برای ساختن خانه را بالا رفتن از کوه و ساخت بناهایی طبقه مانند می‌دانستند. روستاهای بسیاری را در این مکان خواهید دید که شانه به شانه‌ی هم بالا رفته‌اند. در این‌گونه روستاها پشت بام منزل پایینی، حیاط منزل بالایی محسوب می‌شود و به‌دلیل صمیمیت بین مردم روستا این مسئله مشکلی برایشان ایجاد نکرده است.
پاراستتی ژینگه، پاراستتی ژیانه: حفظ طبیعت، حفظ زندگی است.
منبع: کجارو
